 |
|
مفهوم دیه:
واژه دیات جمع دیه است و فقهای اسلامی و نیز فرهنگ نویسان برای آن تعاریف مختلفی ارایه کردهاند. (واژه نامه دهخدا، ۱۳). دیه از ریشه ی کلمه «ودی» به معنای راندن و رد کردن است(سروستانی و همکاران، ۱۳۷۶: ۴۷). از لحاظ فقهی فقهای امامیه تعاریف مختلفی از دیه دارند که به لحاظ اختصار به ذکر نمونه ای از این تعاریف می پردازیم، البته ذکر این نکته نیز ضروری است که اکثر فقهای امامیه، و به خصوص متقدمانی مثل شهید اول و شهید ثانی تعریفی برای دیه ذکر نکرده اند و فقط به ذکر مصادیق آن پرداختند (ثانی، ۱۳۸۰: ۴۷۱).
اما بعضی از فقهای عظام متأخر شیعه تعاریفی در خصوص دیه ارائه کرده اند که ما فقط به ذکر تعریف امام خمینی و حضرت آیه الله العظمی خویی بسنده خواهیم کرد. امام خمینی در خصوص دیه اظهارمی دارند: «دیه مالی است که به سبب جنایت برنفس یا عضو واجب می شود و فرق نمی کند که از طرف شارع میزان آن معین شده باشد یا معین نشده باشد، و گاهی دیه فقط بر آن چه معین شده اطلاق می گردد و آن چه را که معین نشده است ارش یا حکومت می نامند…»( امام خمینی، ۱۳۸۴: ۵۵۳). آیت الله العظمی خویی دیه را با عبارات ذیل تعریف نموده است: «دیه مالی است که در جنایت بر نفس، اعضا و یا ایراد جرح و مانند این ها (از طرف شارع) مقرر و معین گردیده است»( عارفی مسکونی، ۱۳۸۲: ۲۵). تفاوتی که بین این تعریف و تعریف امام وجود دارد، این است که دیه را تنها بر موردی اطلاق است که مقدار آن ازطرف شارع معین شده است. درحالی که سایر فقها از جمله امام خمینی دیه را بر مالی اطلاق می کنند که به سبب جنایت واجب می شود؛ خواه مقدار آن ازطرف شارع مشخص شده و خواه نشده باشد.
با مطالعه ی آیات قرآن از جمله آیه (۹۲) سوره ی نساء که خداوند متعال می فرماید: «هیچ فرد با ایمانی مجاز نیست که مؤمنی را به قتل برساند، مگر این که این کار از روی خطا و اشتباه از او سر زند، و(در این حال) کسی که مؤمنی را از روی خطا به قتل رساند باید یک برده ی مؤمن را آزاد کند و خون بهایی به کسان او بپردازد مگر این که آن ها خون بها را ببخشند…». (قرآن مجید) در تفسیر این آیه آمده است که: «خداوند هیچ گاه مباح نکرده و هرگز مباح نمی کند که مؤمنی، مؤمن دیگر را بکشد. خداوند قتل مؤمن را حرام کرده مگر در قتل خطایی چون در این حالت مرتکب قصد قتل مؤمن را نکرده یا اصلا قصد کشتن نداشته یا قصد کشتن داشته ولی به گمان آن که مقتول کافر و جایزالقتل است، او را کشته است و بنا بر این حرمتی برای آن جعل نشده است»(طباطبایی، ۶۶ تا ۶۸).
بر طبق سنت مرویه از رسول اکرم فقط دیه ی قتل خطا را صد شتر معین کرده بودند ولی مالی را که در حالت عفو از قصاص می پرداختند، مشخص ننموده و به مصالحه طرفین واگذار فرمودند که برای صاحبان خون است آن چه که بر روی آن مصالحه و توافق کنند، البته این سنت ریشه ی قرآنی دارد؛ چون آیه (۱۷۸) سوره ی مبارکه ی بقره می فرماید: «… پس اگر از سوی برادر(دینی) خود، چیزی به او بخشیده شود (و حکم قصاص او تبدیل به خون بها گردد)، باید ازراه پسندیده پیروی کند (و صاحب خون حال پرداخت کننده ی دیه را درنظر بگیرد و او { قاتل } نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد (و در آن مسامحه نکند)…».( قرآن مجید) بنابراین هر گاه دیه گفته شود؛ مراد دیه ی نفس در قتل خطایی ا ست؛ زیرا این دیه ی قتل خطا به نص قران کریم ثابت شده و در همین سنت مطهر نیز معین گردیده است. بنابراین می توان گفت که باید تعریف دیه فقط منحصر باشد به دیه ی قتل خطا؛ زیرا در شرع مالی که بدل ازقصاص یا بدل از جنایت بر اعضا به هنگام عفو اولیای دم پرداخت می شود، به دیه موسوم نشده است( عوض، ۱۳۷۲: ۳۰).
تعریف عوض احمد ادریس به قرار ذیل است: «دیه مالی است معین از طرف شارع در مقابل ضرر بدنی که به سبب قتل خطایی مرد مسلمان آزاد معصوم الدم واجب می گردد»(همان: ۳۰) که به نظر می رسد این تعریف جامع تر تعاریف دیگر باشد. پس نتیجه ی بحث این که دیه در قرآن و سنت فقط برای قتل خطایی مقرر شده است و آن چه که در قوانین و مقررات درمورد دیه ی جنایات وارده بر اعضا و بدل از جنایت عمدی تعیین شده است در واقع مجازات است که در معنای دیه به کار رفته است.
تعریف دیه در قوانین موضوعه ی است که پس از آشنایی با تعریف دیه از لحاظ فقهی به تعریف قانونی دیه می پردازیم. ماده (۱۲) ق.م.ا مقرر می دارد: «مجازات های مقرر در این قانون پنج قسم است: ۱- حدود، ۲- قصاص،۳- دیات، ۴- تعزیرات و ۵- مجازات های بازدارنده.» و در ماده ۱۵می خوانیم: «دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است». در تعریف جدید از دیه کلمه ی مجازات که در قانون ۱۳۶۱ آمده بود، حذف شد. منتها این تغییر عبارت، در عین حال که نشان می دهد قانون گذار به خود آمده و متوجه اشکال شده است، هیچ گرهی را نمی گشاید و بر ابهام مفهوم دیه می افزاید؛ زیرا اولاً در تعریف نیامده است که دیه برای کدام چهره ی جنایت مقرر شده است؛ برای تنبه مجرم و ایجاد نظم و صلح اجتماعی یا برای جبران زیان قربانی جرم. تعریف پیشین به نادرستی«دیه» را «جزا» معرفی می کرد، تعریف کنونی آن اندازه صراحت را نیز ندارد. ثانیاً در ماده (۱۲) قانون، دیه هنوز در شمار مجازات هاست و سایه ای که بر این تعریف ناقص دارد، بر ابهام آن می افزاید( کاتوزیان، ۸۲: ۵۸). ثالثاً معلوم نیست قانون گذار دیه را درمعنای حقیقی آیا به کار برده است یا در معنای مجازی آن.
مفهوم و تعریف سازمان های مردم نهاد:
سازمان های مردم نهاد گروه های کوچکی هستند که متشکل از افراد علاقه مند به برطرف نمودن یک معضل (اعتیاد، تخریب محیط زیست، آسیب های اجتماعی، حقوق بشر، بهداشت و …) بوده و برای تحقق هدف خود به صورت داوطلبانه دریک ساختار قانونی و منسجم به صورت غیردولتی، غیر سیاسی، غیرانتفاعی و تجاری به فعالیت های خیرخواهانه می پردازند. سازمان های مردم نهاد به عنوان جوامعی که از همسویی اهداف و نگاه بخشی از افراد جامعه و همچنین مشارکت مردم با یکدیگر در جهت تحقق یک هدف مشترک تشکیل می شوند، می توانند نقش مهمی را در گسترش امنیت انسانی ایفا نمایند.
نکته ای را که می توان در باب اهمیت مشارکت مردم در سازمان های مردم نهاد و کارکردهای مهم آن بیان نمود این است که: اولاً مشارکت موجب افزایش و ارتقاء سطح آگاهیِ اجتماعی می گردد و ثانیاً این مشارکت باعث اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری انسانها گردیده و تمرینی برای زندگی اجتماعی همراه با آزادی و دموکراسی می باشد. همچنین مشارکت های مردم در غالب سازمان های مردم نهاد باعث خود اتکایی و خود باوری شده و در نهایت سازمان های مردم نهاد که تبلور مشارکت مردم برای تحقق یک هدف مشترک هستند، موجب برآورده شدن نیازهای انسانها در زمینه های فردی، اجتماعی و فرهنگی می گردند(غلامرضایی: ۱۳۸۶).
واژه سازمان مردم نهاد )سمن) از سوی فرهنگستان زبان فارسی و پس از آغاز کار دولت نهم به جای واژه سازمان غیردولتی مورد استفاده قرار گرفت .در اولین کارگاه آموزشی اصول مبانی مدیریت سازمان های مردم نهاد که توسط خانه سازمان های غیردولتی استان کرمان در سال ۱۳۸۴ برگزار گردید، سازمان مردم نهاد یک مجموعه از افراد هم هدف و داوطلب با گرایشات غیرسیاسی، غیرانتفاعی و غیراقتصادی که برای تحقّق یک هدف مشترک خیرخواهانه گرد هم جمع شده و طبق ضوابط و قوانین خاصی به انجام فعالیت های مشخص می پردازند، تعریف شد(رفیعی: ۱۳۸۴).
بانک جهانی تعریف نسبتاً شفافی از سازمان غیردولتی ارائه نموده است. بانک سازمان های خصوصی بر می شمارد که فعالیت های «جهانی سازمان غیردولتی را از جمله خود را در حوزه های کاهش امراض، ارتقاء منافع و مصالح فقرا، حفظ محیط زیست، ارائه خدمات اجتماعی اساسی و یا توسعه اجتماعی برنامه ریزی و اجرا می کنند(رفیعی: ۱۳۸۵).
آژانس توسعه بین المللی در آمریکا (USAID) به عنوان یک نهاد حمایت کننده از سازمانهای مردم نهاد در کشورهای دیگر، تعریفی دیگر از سازمانهای مردم نهاد ارائه نموده است. از نظر (USAID) سازمان های مردم نهاد عبارتند از:
• سازمان هایی که مسائل و مشکلات توسعه همچون فقر یا بی اعتنایی به محیط زیست را تجزیه و تحلیل می کنند و مناظرات و برنامه های آموزش ملی در باب این موضوعات سازماندهی و اجرا می کنند؛
• سازمان هایی که با دیگر سازمان ها و افراد منافع مشترکی دارند؛
• سازمان هایی که از اصلاحات سیاسی و اجتماعی همچون حفظ امنیت و محیط زیست حمایت می کنند؛
• سازمان هایی که از اهداف خاص توسعه همچون خدمات برنامه ریزی خانواده یا زیرساختارهای توسعه حمایت می کنند.
• سازمان هایی که خدمات ارائه می دهند. مانند سازمان ها یی که برای بهبود وضعیت زندگی و معیشت کودکان تلاش می کنند.
ستاد دیه و کاهش جمعیت کیفری
پرداخت خون بها یا دیه به اولیاء دم و قربانیان حوادث رانندگی و … از دیر باز به انحاء مختلف در جوامع بشری مرسوم بوده و شریعت مقدس اسلام نیز بصورت هدفمندی بر آن تأکید کرده است، از سوی دیگر نیازمندان مالی که ناخواسته در ورطه مصیبتی مالی به دلیل عدم توانایی در پرداخت مهریه، نفقه و صدور چک بلامحل و غیره، گرفتار می آیند که بعضاً از کمترین پشتوانه مالی جهت جبران خسارت های وارده برخوردار نمی باشند. حضور در زندان و مصاحبه با زندانیان جرائم غیر عمدی و مشاهده انسان ها از هر قشر و طبقه اعم از راننده، بازرگان، مکانیک، پزشک، مهندس، صنعتگر، مخترع، مکتشف، آموزگار، نجار، بنا، نقاش، زن، مرد، پیر، نوجوان، جوان، نشان می دهد که حوادث منحصر به قشر خاصی از جامعه نیست، بلکه همه اقشار را در بر می گیرد. حوادث بی آنکه آدمی بخواهد بی خبر از راه می رسد و اینجاست که اگر کارگر، کارمند ساده و یا از دیگر اقشار آسیب پذیر جامعه باشد و از طرفی با فرهنگ بیمه نیز آشنا نبوده و بدتر از آن اطرافیان انسان نیز دست کمی از خودش نداشته باشند، تنها یک حادثه، شیرازه زندگی او و خانواده سرپرست از دست داده را از هم می پاشد.
به زندان افتادن افراد بدلیل بدهکاری به ویژه در جرائم غیر عمد، آثار زیانباری را نه تنها برای مددجویان و خانواده آنان در بر دارد، بلکه قربانیان جرم نیز باید این آثار و زیان ها را تحمل نمایند. لطمات روحی و روانی، فسادهای اخلاقی، اعتیاد و دیگر آسیب های اجتماعی از عواقب این امر بوده که از جنبه های فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل بررسی و تأمل است.
بنابراین سلب زندگی اجتماعی توام با آزادی (که از حقوق اولیه فرد به شمار میرود) از فردی که تنها خود مسبب این شرایط نبوده است بلکه مجموعه عوامل فردی ، اجتماعی، ساختاری در آن نقش داشته اند بر ضرورت ایجاد انجمن ها و موسساتی که بتواند در اینگونه شرایط به یاری نیازمندان بشتابد صحه می گذاردکه نتیجه آن تشکیل ستاد دیه می باشد. لذا مسئله اساسی این است که زندانیان نیازمندی که به خاطر حوادث و اتفاق های ناخواسته سر از زندان درآورده اند و قادر به پرداخت دیون خود نیستند، چگونه باید از زندان رهایی یابند و ستاد دیه چگونه می تواند جهت آزادی این قبیل زندانیان در راستای فرآیند زندان زدایی اقدام کند.
پیدایش و شکل گیری ستاد دیه:
چه بسا هموطنانی که در اثر یک تصادف محکوم به پرداخت دیه شده و یا بعلت بدهی و عدم بضاعت مالی در زندان مانده و از زندگی در کنار عزیزان خود محرومند و درهمان حال خانواده های آنان بدون سرپرست رها شده و در انتظار روز رهائی بستگان خود هستند. سختی شرایط برخی از زندانیان تصادف که به دلیل ناتوانی از پرداخت دیه زندانی بودند، یکی از عواملی بود که ریاست وقت سازمان شهید اسدالله لاجوردی را در سال ۱۳۶۹ به چارهجویی واداشت، مسئولیت وی ایجاب میکرد با زندانیان دربند در ارتباط باشد در ثانی هر انسان منصفی از دربند بودن چنین زندانیانی ناراحت میشد. ابتدا اقدامات پراکندهای انجام شد که تحت شرایط سازمانی خاصی قرار نداشت ولی با استقبال اطرافیان و کمکهای قابل توجه مردمی، ستاد دیه تشکیل شد(جولایی، ۱۳۹۳: ۶).
ستاد دیه با هدف آزادی این قبیل زندانیان و همچنین زندانیان بدهکار مالی که بر اثر چالش های اقتصادی در زندان تحمل کیفر می نمودند؛ در ماه مبارک رمضان سال۱۳۶۹ به ابتکار شهید والامقام لاجوردی تشکیل شد. این ستاد با دریافت کمک های مردم خیر و نیکوکار صرفاً به مددجویانی که با یک غفلت به زندان افتادهاند تسهیلات وام ( بدون بهره و کارمزد) اعطاء می نماید. اساسنامه ستاد دیه نیز در سال ۱۳۷۸ تصویب شد و از سال ۱۳۷۸ کار رسمی خود را آغاز کرد و هم اکنون در تمامی استانهای کشور فعال است. ستاد دیه با هدف کمک به آزادی زندانیان غیرعمدی تشکیل شده است. زندانیان جرائم غیرعمدی به چهار گروه تقسیم میگردند که عبارتند از زندانیان بدهکار دیه قتل غیر عمد، بدهکار ان صدور چک بلامحل غیر کلاهبرداری، زندانیانی که بابت پرداخت نکردن مهریه و نفقه زندانی شده‌اند(انتشارات ستاد دیه، ۱۳۸۹: ۴).
فهرست مطالب ستاد دیه و کاهش جمعیت کیفری
مفهوم دیه: ۵
سابقه تاریخی دیه: ۷
ایران باستان ۸
روم باستان ۹
ماهیت حقوقی دیه: ۱۰
ماهیت کیفری دیه: ۱۰
جمع بندی نظریات: ۱۳
موارد پرداخت دیه عبارتند از: ۱۵
مفهوم و تعریف سازمان های مردم نهاد: ۱۷
طبقه بندی سازمان های مردم نهاد: ۱۹
ویژگی سازمان های مردم نهاد ۲۰
اهم اقدامات سازمانهای مردم نهاد: ۲۱
الف) اقدامات اجرایی ۲۱
ب) فرهنگ سازی ۲۲
ج) آموزش عمومی ۲۲
د) پژوهش ۲۲
پیشینه فعالیت های مشارکتی در ایران: ۲۳
گزارش آماری از وضعیت تشکیلاتی سازمان مردم نهاد در ایران ۲۴
کارکردهای موفق برخی از سازمان های مردم نهاد در ایران: ۲۶
ستاد دیه: ۲۸
پیدایش و شکل گیری ستاد دیه: ۲۹
اهداف ستاد دیه ۳۰
تشکیلات ستاد دیه: ۳۰
آئین نامه تاسیس شعب ستاد دیه در استانها: ۳۷
تامین منابع مالی: ۳۸
دستورالعمل اجرائی ستاد مردمی رسیدگی به امور دیه ۳۹
شرایط اعطای تسهیلات ستاد دیه به جرایم غیر عمد: ۴۳
محورهای اصلی ستاد دیه: ۴۶
الف) اصلاح قوانین: ۴۶
ب) اجرای قانون بیمه اجباری وسائط نقلیه: ۴۷
ج) آموزش و پیشگیری از وقوع جرائم غیر عمدی: ۴۸
اقدامات ستاد دیه در زمینه آموزش و پیشگیری ۴۹
تصادفات رانندگی و سوانح ۴۹
صدور چکهای بلامحل ۴۹
مهریه ۴۹
نفقه ۵۰
اقدامات عملی ستاد دیه در جهت کاهش جمعیت کیفری: ۵۰
قوه قضاییه: ۵۱
وزارت أموزش وپرورش: ۵۱
صداو سیما: ۵۱
وزرات راه وترابری: ۵۱
معاونت راهور ناجا: ۵۱
صنعت بیمه کشور: ۵۲
وزارت بهداشت، درمان وأموزش پزشکی: ۵۲
تعامل بین ستاد دیه و شورای حل اختلاف ۵۲
راهکارهای افزایش زمینه همکاری و تعامل بین ستاد دیه و شورای حل اختلاف: ۵۴
راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندانیان و کمک به زندانیان نیازمند: ۵۵
منابع و ماخذ ستاد دیه و کاهش جمعیت کیفری : ۵۶
ستاد دیه و کاهش جمعیت کیفری
مبانی نظری و پیشینه پژوهش ستاد دیه و نقش آن در کاهش جمعیت کیفری ایران با ۶۰ صفحه به صورت فایل word و مناسب منبع دهی و استفاده در پژوهش های دانشگاهی می باشد.
