 |
|
تعاریف رهبری
درباره هدایت و رهبری در سازمان سخن بسیار گفته شده است و شاید به تعداد کسانی که کوشیده اند مدیریت و وظایف آن را تعریف کنند، در این مورد تعریف وجود دارد (الوانی ،۱۴۱،۱۳۹۰) . در ادامه تعدادی از این تعاریف آورده شده است. رهبری نفوذ بر مرئوسان از طریق برقراری ارتباط با آنان در تحقق اهداف سازمانی است Hampton ,1981)). رهبری فرآیند نفوذ اجتماعی است که در آن رهبر مشارکت داوطلبانه ی کارکنان در تلاش برای کسب هدف های سازمانی را طلب می کند(Schermerhom et al,1994)
رهبری تعریف و تعیین چشم انداز و بر انگیختن افراد برای دستیابی به آن است(Verber ,2000). رهبری توانایی استفاده های مؤثر از شایستگی ها استراتژیک، به منظور نفوذ بر دیگران جهت دستیابی به اهداف سازمانی است.( Weiss,2001) رهبری عبارتست از ترکیب صفات و ویژگی های خاص یا شخصیت هایی که افراد از آن برخوردارند و آن ها را قادر می سازد که دیگران را به انجام کار تشویق کنند یا کار را از طریق دیگران انجام دهند (افجه،۱۳۸۰).
رهبری فرآیندی است که ضمن آن مدیریت سازمان می کوشد تا با ایجاد انگیزه و ارتباطی مؤثر انجام سایر وظایف خود را در تحقق اهداف سازمانی تسهیل و کارکنان را از روی میل و علاقه به انجام وظایف خود ترغیب کنند(الوانی،۱۳۹۰).
رهبری عبارتست از عمل تأثیرگذاری بر افراد به گونه ای که از روی میل و علاقه برای هدف های گروه تلاش می کنند (Kreitner,2004).
رهبری توانایی خروج از چارچوب ها و شروع تغییرات انقلابی توافقی است (Schein,2010).
رهبری فرآیندی است که به موجب آن یک فرد بر گروهی از افراد برای دستیابی به اهداف مشترک تأثیر می گذارد Northouse,2010)).
به عقیده رچ و بهلینگ (۱۹۸۴)، رهبری فرآیندی است که فعالیت گروهی از افراد سازمان یافته را در جهت دستیابی به اهداف تحت تأثیر قرار می دهد.(Mladkova, 2012)
تمایز بین رهبری و مدیریت
اگر چه رهبری و مدیریت در هم گره خورده اند، ولی هر کدام فعالیت ها و وظایف منحصر به فرد خود را دارا می باشند (Bass,1990). در حالی که مطالعه رهبری می تواند به دوران ارسطو باز گردد، تاریخ مدیریت به اوایل قرن بیستم و ظهور جامعه ی صنعتی باز می گردد. مدیریت برای کاهش هرج و مرج و بی نظمی در سازمان ها و افزایش کارایی و اثربخشی در آن ها خلق شده است. اصول اولیه ی مدیریت را ابتدا فایول با عنوان برنامه ریزی، سازماندهی، کارگزینی و کنترل بیان کرد و هنوز هم رعایت این اصول در صحنه ی سازمان ها بیانگر حضور مدیریت است (افجه ۱۳۸۰:۴۲۳). رهبران ارتباط متقابل شخصی را هدایت می نمایند، رهبران پشتیبانی عاطفی فراهم می کنند و تلاش دارند که کارکنان را در جهت کسب هدفی مشترک به پیش برند (Bass,1990).
کوزس و پاستنر (۲۰۰۲) معتقدند، مدیریت بیشتر شامل فعالیت های تحلیلی است که بر اهداف متمرکزند اما رهبری بیشتر شامل فعالیت هایی است که متمرکز بر چشم اندازهای تحت نظر آنهاست(Mladkova,2012) .
کاتر در کتابی که وظایف مدیریت را با وظایف رهبری مقایسه می کند بیان می دارد که این دو وظیفه کاملاً با هم متفاوتند. وظیفه ی اصلی مدیریت فراهم آوردن نظم و ترتیب و هماهنگی در سازمان است در حالی که وظیفه ی اولیه ی رهبری ایجاد تغییر و حرکت است. مدیریت به دنبال جستجوی نظم و ثبات است ولی رهبری در پی تغییرات سازنده و جرح و تعدیل است(افجه ۱۳۸۰:۴۲۳).
بعضی از دانشمندان رهبری را به عنوان بخشی از مدیریت می دانند برای مثال ریکتس مدیریت را به عنوان فعالیتی می داند که یک گروه یا سازمان را از جهت اجرایی و نظارتی هدایت می کند؛ رهبری فرآیندی است که به موجب آن یک فرد بر گروهی از افراد برای دستیابی به اهداف مشترک تحت نظر تأثیر می گذارند (Ricketts,2009). در رهبری اهداف می تواند گوناگون باشد ولی در مدیریت اهداف سازمانی اولویت دارند. جدول۴-۲ تفاوت این دو مفهوم را نشان می دهد(Mullins,1996).
مکاتب رهبری
اساسی ترین مکاتب رهبری به چهار دسته ی کلی تفکیک می شوند که عبارتند از: ۱٫مکتب صفات شخصی ۲٫ مکتب رفتاری ۳٫ مکتب اقتضایی(وضعیتی) ۴٫ مکتب نوین. در هر یک از مکاتب فوق نظریه های متفاوتی مطرح شده که به صورت خلاصه در جدول ۵-۲ آورده شده است و در ادامه اهم آن ها مورد بررسی قرار می گیرند.
مکتب صفات شخصی
مطالعه علمی رهبری با ورود به قرن بیستم با دیدگاه «مردان بزرگ» آغاز شد، که تاریخ را شکل گرفته از سوی افراد استثنایی می نگریست. مکتب تفکری مردان بزرگ بیان می کرد که ویژگی های معین خلقی (ویژگی ها و مشخصه های ثابت )است، که رهبران را از غیر رهبران متمایز می کند. بنابراین محققان رهبری در رابطه با رهبری بر شناخت تفاوت های فردی (صفات ) تمرکز داشتند (Antonakis et al,2004,14).
در این گروه از نظریات، برای رهبر، خصوصیات ذاتی ذکر می شود. این خصیصه ها بیان کننده ی ویژگی هایی هستند که در افراد نهادینه هستند، درونی و ذاتی اند و قابل تغییر نیستند (Stenz et al ,2012). بر اساس این نظریات رهبران، ابر مردانی هستند که به علت ویژگی هایی فطری، شایسته ی رهبری شده اند. در این دیدگاه اعتقاد بر آن است که رهبران، زاده می شوند، نه این که ساخته می شوند. بنابراین کسانی می توانند نقش رهبری را در سازمان ایفا کنند که دارای خصوصیاتی چون هوشمندی، برونگرایی، تسلط برخود، اعتماد نفس، سخنوری، جاذبه ی کلام، جذابیت و مانند این ها، می باشند. پژوهشگرانی که درباره ی صفات شخصی رهبران بررسی کرده اند به دو روش اقدام نموده اند: ۱٫ مقایسه ی ویژگی آن هایی که به صورت رهبر در صحنه ی زندگی و سازمان ظاهر شده اند با ویژگی کسانی که بدین گونه نبوده اند. ۲٫ مقایسه ی ویژگی های رهبران موفق با رهبران ناموفق(قاسمی، ۱۳۹۰).
دیویس چهار خصوصیت عمده را برای رهبران ذکر کرده است:
۱٫ هوش: تحقیقات انجام شده بر روی رهبران موفق سازمانی نشان می دهد که هوش آنان از میانگین هوش پیروان و مرئوسانشان بیشتر است.
۲٫ بلوغ اجتماعی و وسعت دید: رهبران از جهت عاطفی با ثبات بوده، دارای اعتماد به نفس می باشند و نسبت به مسائل و رویدادهای اطرافشان دید و بینش وسیعی دارند.
۳٫ انگیزه های توفیق طلبی و دست یابی به هدف: رهبران دارای انگیزه های قوی برای موفقیت بوده و توفیق طلبند.
۴٫ انسان گرایی: انسان گرایی و تأکید بر ارزش انسان ها، خصوصیت بارز دیگر، رهبران موفق است (Davis,1972).
جدول۶-۲ خلاصه ای از صفات و ویژگی های شخصیتی را که به وسیله ی محققان این دیدگاه از روش های مختلف تهیه شده است نشان می دهد (افجه ،۱۳۸۰).
مکتب رفتاری
ناکامی مطالعات اولیه در خصوص رهبران باعث شد که پژوهشگران از اواخر دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ مسیر متفاوتی را در پیش بگیرند. آن ها رفتارهایی را که توسط رهبران به خصوصی ابراز می شد مورد مطالعه قرار دادند. پژوهشگران می خواستند مشخص کنند که آیا رهبران اثربخش، رفتارهای منحصربفردی را از خود بروز می دهند یا خیر. در واقع این نظریه ها به جای پرداختن به صفات مشخصه رهبران، رفتارها و اعمال آن ها را مورد بررسی قرار می دهند؛ زیرا صفات مشخصه در رفتار بروز و نمود پیدا می کند و سرانجام افراد، رهبران را بر اساس رفتارهایشان ارزیابی کرده و تصمیم به پیروی از آنان می گیرند(رابینز و جاج، ۲۰۰۹).
در این تحقیق به اهم نظریه هایی که در این مکتب ارائه گردیده است، پرداخته می شود.
مطالعات دانشگاه آیوا
در اواخر دهه ی۱۹۳۰، رونالد لیپیت و رالف وایت به سر پرستی کرت لوین در دانشگاه آیوا یک سلسه مطالعات اولیه درباره ی رهبری انجام داند. در این مطالعات، سه سبک رهبری استبدادی ، مشارکتی وتفویضی مورد آزمون قرار گرفت. هر یک از این سبک ها به شرح زیر توضیح داده می شود.
الف) سبک رهبری استبدادی: این سبک رهبری بسیار دستور دهنده بوده و به هیچ کس اجازه ی مشارکت در کارها را نمی دهد. او در هنگام تشویق و انتقاد به تک تک افراد توجه داشته، اما می کوشد که به جای خصومت آشکار، از برخوردی غیر شخصی، استفاده نماید.
ب) سبک رهبری مشارکتی: رهبرانی که از روش دموکراتیک یا مشارکتی استفاده می کنند، به نیازها و علائق کارکنان توجه دارند و اختیارات را به طور غیر متمرکز اعمال می کنند. معمولاً اشتراک مساعی نمی تواند مانند روش استبدادی یک طرفه باشد، زیرا حداقل باید در تصمیم گیری ها با کارکنان مشورت شود. رهبر گروه به صورت یک گروه اجتماعی عمل می کند و کارکنان از شرایطی که بر شغل آنان تأثیر می گذارد، مطلع شده و تشویق می شوند که اندیشه های خود را ارائه کنند.
ج) سبک رهبری تفویضی: رهبری تفویضی از اعمال قدرت و دخالت در کارها اجتناب می ورزد. در این شیوه رهبران تا حدود زیادی به گروه ها متکی هستند و این گروه ها هستند که هدف ها را تعیین می کنند. مسائل مربوط را حل وفصل می کنند و نسبت به آموزش اعضا و ایجاد انگیزه در کارها اقدام می نمایند. در این روش رهبر فقط نقش هماهنگ کننده و راهنما را ایفا می کند. این شیوه در بعضی از موقعیت ها که رهبر بتواند انجام یک وظیفه را کاملاٌ واگذار کند، مفید است. یکی از یافته های آشکار این مطالعات، برتری شدید رهبری مشارکتی به رهبری استبدادی بود، همچنین برتری رهبری تفویضی بر رهبری استبدادی نیز از آن یافته ها بود. این مطالعات از نظر تاریخی حائز اهمیت است، زیرا نخستین مطالعاتی بود که به تعیین و بررسی تجربی تأثیر سبک های رهبری در رفتار گروهی پرداخت(لوتانز ،۱۳۷۴).
فهرست مطالب
تعاریف رهبری ۴
تمایز بین رهبری و مدیریت ۶
مکاتب رهبری ۸
مکتب صفات شخصی ۱۰
مکتب رفتاری ۱۳
مطالعات دانشگاه آیوا ۱۴
نظریه ی مطالعات میشیگان ۱۵
مطالعات اوهایو ۱۶
نظریه شبکه ی مدیریت ۱۸
نظریه ی چهار سبک رهبری ۱۹
مکتب اقتضایی ۲۰
نظریه پیوستاری رهبری ۲۱
نظریه ی رهبری مبتنی بر موقعیت ( رهبری وضعیتی) ۲۲
نظریه ی رهبری اقتضایی فیدلر ۲۴
نظریه ی مسیر- هدف ۲۶
تئوری تعامل رهبر- عضو (LMX) ۲۸
مکاتب نوین رهبری ۲۹
نظریه جانشین های رهبری ۲۹
نظریه اسنادی رهبری ۳۰
نظریه رهبری تحول آفرین و تبادلی ۳۱
رهبری تحولآفرین ۳۲
نفوذ آرمانی ۳۵
انگیزش الهام بخش ۳۷
ملاحظات فردی ۳۹
ترغیب ذهنی ۴۱
نظریههای مختلف مربوط به رهبری تحولآفرین ۴۳
نظریه رهبری تحولآفرین برنز ۴۳
نظریه رهبری تحولآفرین بنیس و نانوس (۱۹۸۵) ۴۴
نظریه رهبری تحولآفرین شاین ۴۵
نظریه رهبری تحولآفرین تیچی و دیونا ۴۶
نظریه رهبری تحولآفرین شرمر هورن ۴۷
نظریه رهبری تحولآفرین باس ۴۸
نظریه بس و آوولیو ۴۹
رهبری تبادلی ۵۰
ابعاد اصلی رهبری تبادلی ۵۱
پاداشهای مشروط ۵۱
مدیریت بر مبنای استثناء فعال ۵۲
مدیریت برمبنای استثناء منفعل ۵۲
رهبری عدم مداخله گر ۵۳
رهبری و مدیریت دانش ۵۴
ابعاد و ویژگی های رهبری دانش ۶۰
پیشینه تحقیق ۶۴
تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت دانش ۶۴
تحقیقات داخلی ۶۴
تحقیقات خارجی ۶۶
تحقیقات انجام شده در مورد رهبری تحول آفرین ۶۸
تحقیقات خارجی ۷۰
تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت دانش و رهبری ۷۲
منابع فارسی ۷۵
منابع لاتین ۸۰
سبک رهبری
مبانی نظری و پیشینه پژوهشی ابعاد، ویژگی های رهبری و سبک رهبری با ۹۶ صفحه به صورت فایل word و مناسب منبع دهی و استفاده در پژوهش های دانشگاهی می باشد.
